Καθώς πλησιάζει η Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών σκεφτόμουν τα αναρίθμητα περιστατικά ανά τον κόσμο και την εκκωφαντική σιωπή των γυναικών που έχουν γνωρίσει δια ζώσης το σκληρό πρόσωπο της βίας. Γυναίκες ανεξαρτήτου ηλικίας που κυκλοφορούν ανάμεσα μας, γυναίκες που έμαθαν να υπομένουν σιωπηρά το μαρτύριο τους, μα πάνω από όλα γυναίκες αβοήθητες. Στην προσπάθεια μου να προσεγγίσω το θέμα της βίας τόσο από την πλευρά του θύτη όσο και από την πλευρά του θύματος με βοήθησε ο Βασίλης Κιοσσές, προσωποκεντρικός ψυχοθεραπευτής και υπ. Διδάκτορας Ιατρικής. Η επιλογή του συνομιλητή δεν ήταν τυχαία καθώς ο Βασίλης, είναι ένας άνθρωπος που συνδυάζει την επαγγελματική του κατάρτιση με την κοινωνική ευαισθησία και έχει συμβάλει έμπρακτα στην προσπάθεια εξάλειψης του φαινομένου στην περιοχή μας μέσα από την ιδιότητα του ψυχολόγου στο Κέντρο Συμβουλευτικής Γυναικών του Δήμου Καστοριάς.

Συνέντευξη στην Χριστίνα Αγγελή

Πως εκδηλώνεται η βία;
Η βία εκδηλώνεται με ποικίλους τρόπους. Η πιο συνηθισμένη μορφή και η οποία αναγνωρίζεται πιο εύκολα είναι η σωματική, η οποία περιλαμβάνει ξυλοδαρμό ή ακόμα και απλά σπρωξίματα. Παρ’ όλα αυτά η βία μπορεί να είναι λεκτική (απειλές, εξευτελισμός, βρισιές), συναισθηματική και ψυχολογική (συνεχής κακόβουλη κριτική, υποτίμηση, γελοιοποίηση, δημιουργία κλίματος εκφοβισμού και τρόμου, κτητικότητα και κοινωνική/ φυσική απομόνωση, έλεγχος των κινήσεων, επίρριψη ευθυνών, αποστέρηση εκτίμησης/ στοργής ως μορφή τιμωρίας, καταστροφή προσωπικών ειδών και αντικειμένων του σπιτιού). Επιπλέον στις μορφές βίας συμπεριλαμβάνεται η σεξουαλική κακοποίηση, ο βιασμός, η οικονομική βία όπως επίσης και η κοινωνική και πνευματική βία.

Πόσο δύσκολο είναι για μια γυναίκα να συνειδητοποιήσει ότι είναι θύμα βίας και να ζητήσει βοήθεια;
Εν γένει είναι δύσκολο για μία γυναίκα να αναζητήσει βοήθεια γιατί κυρίως αισθάνεται πως ευθύνεται για αυτό που της συμβαίνει. Είναι πιο εύκολο να συνειδητοποιήσει πως υφίσταται κακοποίηση όταν αυτή είναι σωματική, αλλά είναι δυσκολότερο να το αντιληφθεί όταν εμφανίζεται με άλλες μορφές, όπως η ψυχοσυναισθηματική ή η κοινωνική και οικονομική. Αυτές οι μορφές δύσκολα ενοχοποιούνται από τις ίδιες.

Τι ρόλο μπορεί να παίξει το φιλικό και οικογενειακό περιβάλλον του θύτη και του θύματος;
Το περιβάλλον έχει ουσιαστικό ρόλο είτε στην ενθάρρυνση είτε στην αναστολή της βίας. Το θύμα εάν έχει ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, μπορεί να βασιστεί σε αυτό και να δημιουργήσει ένα δίκτυο το οποίο θα δημιουργεί έναν προστατευτικό κλοιό γύρω της. Όταν αυτό το δίκτυο λείπει ή σιωπά μπορεί να δημιουργήσει μια μη λεκτική ενθάρρυνση για το θύτη. Δηλαδή η σιωπή λειτουργεί ως μια συγκατάθεση. Όσο κάποιος δεν αντιδρά, συνηγορεί.

Πως ένα θύμα βίας μπορεί να αφήσει πίσω του τη σιωπή και το φόβο και να μάθει να υπερασπίζεται τον εαυτό του;
Ένα θύμα βίας αρχικά χρειάζεται να ξέρει πως υπάρχουν φορείς και δομές που μπορούν να υποστηρίξουν σε πολλά επίπεδα μία γυναίκα που υφίσταται κακοποίηση. Χρειάζεται να ξέρει πως για την εκδήλωση της βίας αυτός που φταίει είναι ο θύτης. Χρειάζεται να ξέρει πως δεν είναι η μόνη που βιώνει μια κακοποιητική σχέση, πως δεν υπάρχει τίποτα για το οποίο να ντρέπεται. Αν ξεκαθαρίσουν αυτά, τότε μια γυναίκα χρειάζεται να αναζητήσει βοήθεια σε ανθρώπους που θα καταφέρνουν να την ακούσουν χωρίς κριτική και θα την υποστηρίξουν προς μια κατεύθυνση η οποία θα λαμβάνει υπόψη τις προσωπικές και μοναδικές της ανάγκες. Μέσω μιας διαρκούς υποστηρικτικής διαδικασίας η γυναίκα μπορεί να ενδυναμωθεί και να ζει μια ζωή χωρίς φόβο.

Ποια είναι η ψυχοσύνθεση του θύτη;
Αποφεύγοντας τις γενικεύσεις και λαμβάνοντας υπόψη τη μοναδικότητα κάθε θύτη μπορούμε να πούμε πως τα άτομα που καταφεύγουν στην άσκηση βίας είναι ως επί το πλείστον άτομα που έχουν προβλήματα συναισθηματικής ωριμότητας. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσουν, να διαχειριστούν και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Ιδιαίτερα, έχουν πρόβλημα στην διαχείριση του θυμού τους, τον οποίο τις περισσότερες φορές αδυνατούν να ελέγξουν και να εκφράσουν με σεβασμό στον άνθρωπο που έχουν απέναντί τους. Μπροστά λοιπόν σε αυτή τους την αδυναμία, η άσκηση βίας και η επιβολή τους με αυτόν τον τρόπο προβάλλεται ως η μόνη, εύκολη και βολική λύση.

Πόσο απέχει το θύμα από το να γίνει θύτης ή αλλιώς «η βία γεννάει βία»;
Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός πως τα παιδιά που έχουν μεγαλώσει σε ένα κακοποιητικό περιβάλλον, έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να γίνουν και οι ίδιοι θύτες μεγαλώνοντας, καθώς μαθαίνουν πως η βία είναι ένας αποδεκτός τρόπος επίλυσης διαφορών ή αποδεκτός τρόπος συμπεριφοράς. Αυτό άλλωστε αποδεικνύει και η διεθνής ερευνητική βιβλιογραφία.

Στις χρόνιες καταστάσεις κακοποίησης τα θύματα εκδηλώνουν το «Σύνδρομο της Στοκχόλμης»;
Το Σύνδρομο της Στοκχόλμης κυρίως αναφέρεται σε περιπτώσεις ομηρίας ή έντονης κακοποίησης όπου τα θύματα τρέφουν θετικά συναισθήματα, συμπόνοια και συμπάθεια για το θύτη. Αυτό δεν είναι κάτι που συναντάται συχνά. Μάλιστα οι έρευνες δείχνουν πως μόνο το 8% των θυμάτων εκδηλώνουν τέτοιες συμπεριφορές, ενώ εξηγείται με μια ενδιαφέρουσα θεωρία που λέει πως όταν το θύμα υιοθετεί μια θετική στάση προς τον θύτη- και έτσι μοιράζονται κοινούς σκοπούς και κοινές αξίες- τότε εκείνος παύει να θεωρείται ως απειλή. Από τη δική μου εμπειρία δεν μπορώ να πω πως το έχω συναντήσει ιδιαίτερα. Αυτό όμως που παρατηρώ και έχει ενδιαφέρον είναι πως τα θύματα ενώ δυσφορούν με τους θύτες-συντρόφους, υιοθετούν μία συμπεριφορά που τους προστατεύουν. Αυτό που εννοώ είναι πως προσπαθούν να ελέγξουν και να προσαρμόσουν τη δική τους συμπεριφορά προκειμένου να μην πυροδοτήσουν το θύτη, ενώ κάτι τέτοιο είναι μάταιο καθώς ο θύτης δεν έχει συγκεκριμένες αφορμές για να προκαλέσει ένα βίαιο επεισόδιο.

Οι κακοποιημένες γυναίκες έχουν διαστρεβλωμένη εικόνα του εαυτού;
Έχουν διαστρεβλωμένη εικόνα για το ποιες είναι οι δυνατότητες και οι ικανοτητές τους. Το χειρότερο είναι πως έχουν πειστεί πως δεν είναι ικανές να αντιδράσουν, πως δεν είναι αρκετά δυνατές ώστε να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους. Η εκτίμηση που έχουν για τον εαυτό τους και η αξία που αναγνωρίζουν στις ίδιες είναι ιδιαίτερα μειωμένη και αυτό μπορεί να λειτουργήσει ανασταλτικά ώστε να μην θεωρούν πως έχουν επιλογές.

Μίλησε μας για το Project σου «Έλα στη θέση μου Γιατρέ- Empathize with me doctor» θα μπορούσε να έχει πρακτική εφαρμογή  και στην περίπτωση των κακοποιημένων γυναικών;
Το «Έλα στη θέση μου, Γιατρέ» με τη μορφή που είναι απευθύνεται σε επαγγελματίες υγείας, γιατρούς και φοιτητές ιατρικής. Με κάποιες παραλλαγές θα μπορούσε να βοηθήσει ίσως επαγγελματίες που δουλεύουν με τέτοιους πληθυσμούς. Η βασική φιλοσοφία όμως του «Έλα στη θέση μου, Γιατρέ» είναι η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, η ικανότητα δηλαδή να μπαίνω στη θέση του άλλου και να αναγνωρίζω τα συναισθηματικά νοήματα του άλλου, σαν να είμαι εκείνος, χωρίς όμως να χάνεται αυτή η «σαν να..» συνθήκη.

Η ενσυναίσθηση είναι ανεπτυγμένη μεταξύ των κακοποιημένων γυναικών;
Δεν ξέρω εάν θα μπορούσα να γενικεύσω και να δώσω μια απάντηση που να αφορά εν γένει τον πληθυσμό των κακοποιημένων γυναικών. Αυτό που θα μπορούσα να πω με βάση την εμπειρία μου είναι πως οι γυναίκες αυτές έχουν περιορισμένη «αυτο-ενσυναίσθηση». Δυσκολεύονται δηλαδή να δώσουν χώρο και να τιμήσουν τις δικές τους ανάγκες, να αναγνωρίσουν τη δική τους διαδικασία μέσα στη σχέση και να σεβαστούν τα δικά τους συναισθήματα.

Ο φόβος έκθεσης του προβλήματος ενισχύει τη σιωπή στις τοπικές κοινωνίες;
Φυσικά και ο φόβος να μην εκτεθεί μία γυναίκα μπορεί να λειτουργήσει ανασταλτικά και να την αποτρέψει από το να ζητήσει βοήθεια. Η ντροπή που συνοδεύει την κακοποίηση επίσης δυσκολεύει την αναζήτηση υποστήριξης. Επιπλέον το γεγονός πως η κακοποίηση είναι «προσωπική υπόθεση» κάνει ολόκληρη την κοινωνία να σιωπά και να μην αναλαμβάνει ενεργό δράση στην καταστολή του φαινομένου. Εγώ μπορώ να εγγυηθώ ως στέλεχος του Κέντρου Συμβουλευτικής Γυναικών του δήμου Καστοριάς πως τηρούμε τους κανόνες δεοντολογίας όπως έχουν θεσπιστεί από την Ελληνική Εταιρία Συμβουλευτικής, αλλά και το απόρρητο.

Στην περιοχή μας σε τι ποσοστό κυμαίνονται τα περιστατικά κακοποίησης;
Δεν μπορώ να δώσω ποσοστά που να ανάγονται στο γενικό πληθυσμό της Καστοριάς, καθώς αυτό θα απαιτούσε μια επιδημιολογική μελέτη. Μπορώ όμως να σας πω πως στα τρία χρόνια λειτουργίας έχουμε εξυπηρετήσει περισσότερες από 100 γυναίκες θύματα βίας, κάνοντας περισσότερες από 900 ατομικές συνεδρίες.

Ποιος είναι ο ρόλος του Κέντρου Συμβουλευτικής Γυναικών Δήμου Καστοριάς;
Ο ρόλος του Κέντρου Συμβουλευτικής Γυναικών του δήμου Καστοριάς είναι η παροχή ψυχολογικής και κοινωνικής στήριξης, η διασύνδεση για παροχή νομικής συμβουλευτικής, η διευκόλυνση και ο συντονισμός κινήσεων που αφορούν στη μετάβαση σε ξενώνες φιλοξενίας κακοποιημένων γυναικών. Ανεξάρτητα όμως από αυτές τις υπηρεσίες, μπορούμε να εξετάσουμε και το αίτημα της εκάστοτε γυναίκας και να δούμε με ποιον τρόπο μπορούμε να βοηθήσουμε.  Τελευταία μέσω της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων οι υπηρεσίες έχουν διευρυνθεί στα Συμβουλευτικά Κέντρα και εκτός από γυναίκες θύματα βίας, θα μπορούν να απευθύνονται πλέον και γυναίκες που έχουν υποστεί οποιαδήποτε μορφή κοινωνικού αποκλεισμού ή είναι θύματα έμφυλων διακρίσεων και ανισοτήτων και επιθυμούν να λάβουν δωρεάν ψυχοκοινωνική στήριξη.

Τι στόχο έχουν οι καμπάνιες ευαισθητοποίησης;
Σκοπός των εκστρατειών ευαισθητοποίησης είναι να συμβάλλουν ενεργά στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση του φαινομένου της κακοποίησης των γυναικών και να συντελέσουν στην προώθηση της ισότητας των δύο φύλων και στην καταπολέμηση της έμφυλης βίας και της κοινωνικής ανισότητας. Κάθε καμπάνια ευαισθητοποίησης τη βλέπουμε ως μια δημιουργική αφορμή για την αρχή ενός διαλόγου με την τοπική κοινωνία. Γι’ αυτό και θα δείτε πως σε κάθε τέτοια καμπάνια συνεργαζόμαστε με διάφορους φορείς ώστε να ενισχύσουμε αυτό το διάλογο.

Κλείνοντας θα ήθελα να μοιραστείτε μαζί μας ένα περιστατικό που σας συγκλόνισε.
Με συγκλόνισε μια περίπτωση εγκλεισμού που χρειάστηκε να αντιμετωπίσουμε. Μια περίπτωση όχι μόνο κακοποίησης αλλά στέρησης της ελευθερίας και περιορισμού στο σπίτι. Η περίπτωση αυτή έμοιαζε βγαλμένη από ταινία που δεν θεωρούμε πως μπορούν να συμβαίνουν σε μια επαρχιακή πόλη όπως η δική μας. Ευτυχώς το τέλος ήταν αίσιο.

*Η φωτογραφία του Βασίλη Κιοσσέ που συνοδεύει τη συνέντευξη είναι της Μαρίας Τσόλη

  Βασιλης Κιοσσές, βία, ειδήσεις Καστοριά