Και αναφέρω πάντα τα ανωτέρω, γιατί η σκέψη μας σήμερα στρέφεται σ΄ αυτόν τον αγιασμένο χώρο με την ευκαιρία της μνήμης της Συνάξεως «πάντων των εν τω αγιωνύμω όρει του Άθωνος ασκήσει και αθλήσει διαλαμψάντων».

Τι είναι το Άγιον Όρος;

Πρώτον. Ήλιος πνευματικός. Θεία παρεμβολή της Βασιλίσσης των Αγγέλων. Θρόνος πυρίμορφος της Παναγίας Παρθένου κυκλούμενος υπό στρατιάς Μαρτύρων, Ιεραρχών, Οσίων και Δικαίων και τόσων άλλων οι οποίοι «εις τον ποθητόν αυτής τούτον παράδεισον τας διατριβάς εποίησαν και εν οσιότητι εκοιμήθησαν», όπως γράφει ο μακαριστός Γέρων Γαβριήλ ο Διονυσιάτης.²

Σ΄αυτόν τον τόπο οι Όσιοι Πατέρες «τους ασκητικούς αγώνας ανύσαντες και τον σταυρόν του Κυρίου άραντες» ανέβηκαν τη νοητή κλίμακα της αγιότητος και έγιναν επίγειοι άγγελοι και ουράνιοι άνθρωποι. Σ΄ αυτό το Ιερό Περιβόλι της Θεοτόκου, στις κοιλάδες και στις παραλίες, άνθισαν μυρίπνοα κρίνα της ασκητικής ανθοβολίας και ρόδα αμάραντα του κατ΄ Ανατολάς Ορθοδόξου Μοναχισμού στολισμένα με τους αθανάτους καρπούς του Πνεύματος.

Δεύτερον. Όλα αυτά τα πρόσωπα που έζησαν σ΄ αυτό το εργαστήριο της αγιότητος και τα οποία έφθασαν στον υπέρφωτο γνόφο της εν πνεύματι θεωρίας, αφού προηγουμένως διέσχισαν το παχύ νέφος της ύλης και είδαν τη δόξα του Θεού, όπως οι Μαθητές επάνω στο όρος Θαβώρ, ήταν στολισμένα με πολλές αρετές, κυρίως όμως με μία βασική αρετή, που είναι η αυτομεμψία.

Αυτομεμψία σημαίνει μέμφομαι και κατηγορώ τον εαυτό μου. Είναι το αντίθετο της κατακρίσεως. Οδηγεί τον άνθρωπο στην αυτογνωσία, στη μετάνοια και εν συνεχεία στην επίγνωση του θελήματος του Θεού. Η αυτομεμψία χαρίζει σ΄ αυτόν που τη διαθέτει, ταπεινό φρόνημα· τον προσγειώνει και του υπενθυμίζει ότι είναι «γη και σποδός», ότι είναι αδύναμος και έχει ανάγκη από την ευσπλαχνία του Θεού.

Πόσο σημαντικός είναι ο λόγος του Αποστόλου Παύλου που θεωρεί τον εαυτό του χειρότερο από όλους τους αμαρτωλούς: «Χριστός Ιησούς ήλθεν εις τον κόσμον αμαρτωλούς σώσαι ων πρώτός ειμι εγώ»³. Γι΄ αυτό και ο Άγιος Εφραίμ ο Σύρος στην κατανυκτική του προσευχή, που την επαναλαμβάνουμε πολλές φορές κατά την Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή, ζητά από το Θεό να του δωρήσει να βλέπει τα δικά του πταίσματα και όχι να κατακρίνει τον αδελφό του: «Ναί Κύριε Βασιλεύ, δώρησαί μοι του οράν τα εμά πταίσματα και μη κατακρίνειν τον αδελφόν μου». Και η χρυσή αηδόνα της Εκκλησίας, ο Ιερός Χρυσόστομος, θα προσθέσει τη δική του εμπειρία: «Σκύψε πάνω από όσα έχεις διαπράξει, πάνω από το πέλαγος των δικών σου αμαρτημάτων. Αν είσαι περίεργος και πολυπράγμων, να απαιτήσεις ευθύνες από τον εαυτό σου· ευθύνες για τα λόγια σου, για τις πράξεις σου, για όσα κακά είπες και για όσα κακά έπραξες»⁴.

Αυτήν την αρετή της αυτομεμψίας, που σχεδόν απουσιάζει από τις μέρες μας, χρησιμοποίησαν οι θεοφόροι Πατέρες για να ελκύσουν τη χάρη του Θεού και, με τα δάκρυα της κατανύξεως και το ταπεινόν του φρονήματος τους, να δουν το πρόσωπο του Θεού, να γίνουν εργαστήρια αέναα της προσευχής, ήλιοι διακρίσεως και πηγές κατανύξεως, αλλά και θερμότατοι πρεσβευτές στο Θρόνο του Δεσπότου Χριστού. Αυτά τα πρόσωπα, που δεν έλειψαν ποτέ από τον αγιασμένο Άθωνα και ούτε θα λείψουν ποτέ, που δεν είχαν στο μέτωπό τους την ετικέτα του Σωτήρος, ούτε μιλούσαν για τον εαυτό τους, ούτε έδειχναν τις αρετές τους «σαν να ήταν ενδύματα που τα άπλωσαν στη Δάφνη για τα βλέπουν οι περαστικοί», όπως έλεγε ο Γέρων Γαβριήλ ο Διονυσιάτης, αυτά τα πρόσωπα μας υπενθυμίζουν σήμερα πως, για να θεραπευθούμε από το άγχος και την ανασφάλεια και να βρούμε τον χαμένο μας εαυτό, μας χρειάζεται η αυτομεμψία. Αυτή μας «απαλάσσει» από την εδώ και από την εκεί τιμωρία.⁵

Ω πληθύς Οσίων αγιασμένη,
Ω μελισσών θεοσύλλεκτε,
Ω καυχήματα του Άθω και της οικουμένης σεμνολογήματα,
πρεσβεύσατε για τον ιερό τόπο σας, για τους εν αυτώ ασκουμένους, για την πατρίδα μας τη δύσκολη αυτή ώρα, για το Ορθόδοξο Γένος μας, για τον κόσμο ολόκληρο.
Πρεσβεύσατε . . . για να μας χαρίσει ο Θεός αυτή την πολυπόθητη αυτομεμψία.

1. Αρχιμ. Ιεροθέου Βλάχου, νυν Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου, Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ως αγιορείτης, εκδ. Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας), 1992, σελ. 84.
2. Ιερά Μονή Αγίου Διονυσίου, Λόγος Γέροντος Αρχιμ. Γαβριήλ, Καθηγουμένου Ι.Μ. Αγίου Διονυσίου (1887-1983), εκδ. Ι.Μ.Αγίου Διονυσίου, Άγιον Όρος 2013, σελ. 59.
3. Α΄ Τιμ. 1,15.
4. Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Ομιλία εις τον ΜΔ΄ Ψαλμόν, ΕΠΕ 6,59.
5. Του ιδίου, Υπόμνημα εις την Α΄ προς Κορινθίους επιστολήν του αποστόλου Παύλου, Λόγος ΚΗ΄, ΕΠΕ 18Α,219.