Κάνοντας έναν προσωπικό απολογισμό, παρατηρώ ότι σχεδόν το 80% των κειμένων μου που έχει φιλοξενήσει αυτή και άλλες εφημερίδες τα τελευταία χρόνια έχουν στον τίτλο τους τη λέξη «Ευρώπη». Εκτός από έλλειψη πρωτοτυπίας, προδίδει εμμονή. Ίσως και να είναι. Γι’ αυτό και ξεκίνησα από μια μικρή αλλαγή στον τίτλο, αντικατέστησα την «Ευρώπη» με την «ήπειρο». Βεβαίως, το αποτέλεσμα είναι ένα και το αυτό. Γιατί, ποια άλλη ήπειρος πλην της Ευρώπης μπορεί να χαρακτηριστεί σκατόψυχη; Η Αφρική ή η Ασία; Αν βέβαια θεωρήσουμε ανεκτή τη συνεκδοχή ότι μια ήπειρος μπορεί να έχει «ψυχή», μια συλλογική βούληση που συνθέτει τις ετερόκλητες βουλήσεις των 500.000.000 κατοίκων της. Αυτό δεν ισχύει ούτε καν σε επίπεδο χώρας, όπου η αποκαλούμενη «εθνική βούληση» είναι αποτύπωμα περίπλοκων σχέσεων ταξικής, πολιτικής και ιδεολογικής κυριαρχίας.

Το ανάλογο ισχύει για την Ευρώπη, για την ακρίβεια για το τμήμα της που είναι η διακρατική ένωση 28 της Ε.Ε.. Η «ευρωπαϊκή βούληση» είναι απόσταγμα σχέσεων κυριαρχίας ανάμεσα σε κράτη που τα χωρίζουν αβυσσαλέες ανισότητες και αντιθέσεις. Μέχρι πρότινος πιστεύαμε ότι αυτή η «βούληση» ήταν πρωτίστως γερμανική, άντε γαλλογερμανική. Τώρα διαπιστώνουμε ότι μπορεί να είναι αυστριακή ή βρετανική, κεντροευρωπαϊκή ή βαλκανική. Πάντως, επ’ ουδενί «ευρωπαϊκή».

Η Ευρώπη, που επαίρεται για το μεταπολεμικό πολιτικο-οικονομικό της «θαύμα» και περιφέρει τον «ανθρωπισμό» της στα διεθνή fora, παραμένει εξίσου σκατόψυχη, όσο ήταν στις παραμονές του Πρώτου ή του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Το προσφυγικό ήταν απλώς η αφορμή για να βγει στην επιφάνεια η «βαθιά» ψυχή της.

Ας δούμε πάλι τους χάρτες. Βρείτε έναν χάρτη της Αυστροουγγαρίας των παραμονών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και συγκρίνετέ τον με τη γεωγραφική επικράτεια των 9 βαλκανικών χωρών που συγκάλεσε η Αυστρία, κουρελιάζοντας τη μόλις μιας εβδομάδας απόφαση των 28. Προφανώς ξύπνησε το αυτοκρατορικό κτήνος στα σωθικά της αυστριακής ελίτ, που αποφάσισε να ανασυστήσει την παλιά σφαίρα επιρροής της, αναπτυγμένη λίγο ανατολικότερα, και να την πουλήσει ακριβά στους Γερμανούς και λοιπούς εταίρους της. Έφριξε η Κομισιόν, διαμαρτυρήθηκε η Ελλάδα, εξαπλώθηκε σε όλη την Ε.Ε. η διπλωματική ένταση, εξοργίστηκε η Γερμανία. Αλλά το παιχνίδι των σφαιρών επιρροής εντός της Ε.Ε., και ειδικά στα Δυτικά Βαλκάνια, επινόηση της τελευταίας είναι. Δυο διασκέψεις για τα Δυτικά Βαλκάνια, το 2014 και το 2015, συγκάλεσε η αυτοκράτειρα Μέρκελ ερήμην των 27 εταίρων της. Κανείς δεν είπε λέξη, αντίθετα η Κομισιόν νομιμοποίησε με την παρουσία της τις γερμανικές «παρασυναγωγές».

Κάτι αντίστοιχο, άλλωστε, επεδίωξε η άλλη παρηκμασμένη αυτοκρατορία, η γαλλική, με τη Μεσογειακή Ένωση του Σαρκοζί, που για τους φτωχούς συγγενείς της, τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, εξελίχθηκε σε ένα άνευ προηγουμένου μακελειό συρράξεων και ανθρωπιστικών καταστροφών, που γέννησαν την προσφυγική κρίση. Η σκατόψυχη Ευρώπη μολύνει ό,τι αγγίζει.

Το άλλο παλιό αυτοκρατορικό κέντρο της, το βρετανικό, έσπειρε ήδη τον σπόρο της διάλυσης της Ε.Ε., που με τη συναίνεση των υπόλοιπων 27 δρομολογεί μια Ευρώπη όχι μόνο δύο, αλλά πολλών ταχυτήτων, αφού νομιμοποιεί κάθε χώρα – μέλος να διεκδικεί δικαίωμα αυτοεξαίρεσης από όσες κοινές πολιτικές επιθυμεί. Ανεξάρτητα από την έκβαση του δημοψηφίσματος του Ιουνίου, η βρετανική ελίτ απογύμνωσε την Ε.Ε. από τη φεντεραλιστική φορεσιά της, αφήνοντας ζωντανό μόνο το νεοφιλελεύθερο κορμί της: μια ενιαία αγορά ασυδοσίας του κεφαλαίου, χωρίς φραγμούς και περίπλοκους κανόνες. Πρακτικά, μετά τη συμφωνία Ε.Ε. – Βρετανίας, ο μόνος άρρηκτος δεσμός ανάμεσα στους 28 είναι η υποχρέωσή τους να κρατούν ορθάνοιχτα τα σύνορα για κεφάλαια και προϊόντα. Για όλους τους άλλους μπορούν να τα ανοιγοκλείνουν κατά βούληση. Κι αν αυτό εκθέτει την ηπειρωτική Ευρώπη σε έναν νέο γύρο εθνικιστικών αναδιπλώσεων και ανταγωνισμών για σφαίρες επιρροής, χέστηκαν οι νησιώτες της Γηραιάς Αλβιόνος. Και το 1938, με το Σύμφωνο του Μονάχου, παρέδωσαν τη μισή Ευρώπη βορά στον Χίτλερ για να σώσουν το τομάρι τους, έστω κι αν τελικά το αυτοκρατορικό τους ένστικτο διαψεύστηκε.

Αν και δεν είναι επιστημονικά δόκιμο να αποδίδει κανείς σταθερά ιστορικά χαρακτηριστικά στις ιδιαίτερες «εθνικές» συμπεριφορές, οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι οι βασικοί πόλοι ισχύος στην Ε.Ε. εμφανίζουν συμπεριφορές που θυμίζουν επικίνδυνα εκείνες των προγόνων τους τις παραμονές των δύο Παγκοσμίων Πολέμων. Και το πρόβλημα δεν θα λυθεί με την «τήρηση των κανόνων της». Το πρόβλημα είναι οι κανόνες της. Πάρτε παράδειγμα το προσφυγικό. Αν δεν υπήρχαν τα «Δουβλίνα», το ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου, η Frontex, η Σένγκεν, η μόνη υποχρέωση των κρατών θα ήταν να τηρήσουν το υπερκείμενο διεθνές δίκαιο της Συνθήκης της Γενεύης για την προστασία των προσφύγων. Τώρα, η σκατόψυχη Ευρώπη παραβιάζει συλλήβδην την βασική υποχρέωσή της, κρυμμένη πίσω από τους «κανόνες» της. Το να διαλυθεί κάτω από το βάρος τους μπορεί να φαίνεται επικίνδυνο, αλλά ίσως είναι και η μόνη ελπίδα.

Πρώτη δημοσίευση: ΑΥΓΗ