Tη «μαγεία» και τη λαμπρότητά τους χαρίζουν στη Θεσσαλονίκη οι «Μαγεμένες», που εκτίθενται από τις 5 Σεπτεμβρίου στο περίπτερο 3 του Διεθνούς Εκθεσιακού Κέντρου της πόλης. Μετά από 151 χρόνια τα μνημειώδη γλυπτά επιστρέφουν, με πρωτοβουλία της ΔΕΘ-Helexpo, στη Θεσσαλονίκη,  σε μορφή αντιγράφων, κάνοντας ξεχωριστή την επετειακή 80η ΔΕΘ.

Το μνημείο με την ονομασία «Μαγεμένες» ή «Είδωλα», «Las Incantadas» στα ισπανοεβραϊκά, ανήκε πιθανότατα σε ένα σημαντικό δημόσιο κτίριο στο κέντρο της ρωμαϊκής Θεσσαλονίκης και χρονολογείται στο τέλος του 2ου ή στις αρχές του 3ου αι. μ.Χ. Η θέση του ήταν κάπου ανάμεσα στην Παναγία Χαλκέων, τα Λουτρά Παράδεισος και στον Άγιο Νικόλαο, στον άξονα της σημερινής οδού Αριστοτέλους.

Το 1864 ο Γάλλος παλαιογράφος Emmanuel Miller, με άδεια της οθωμανικής κυβέρνησης και παρά τη γενική αντίδραση του πληθυσμού της πόλης, αποξήλωσε το μνημείο, τεμαχίζοντάς το βίαια και μετέφερε στη Γαλλία τα γλυπτά, που εκτίθενται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου.

Οι “Μαγεμένες” της Θεσσαλονίκης

Το μνημείο με την ονομασία Μαγεμένες ή Είδωλα, Las Incantadas στα ισπανοεβραϊκά, ανήκε πιθανότατα σε ένα σημαντικό δημόσιο κτίριο στο κέντρο της ρωμαϊκής Θεσσαλονίκης. Χρονολογείται στο τέλος του 2ου ή στις αρχές του 3ου αι. μ.Χ. και τοποθετείται κάπου ανάμεσα στην Παναγία Χαλκέων, τα Λουτρά Παράδεισος και στον Άγ. Νικόλαο, στον άξονα της σημερινής οδού Αριστοτέλους. Τον 17ο και 18ο αι. το μνημείο, γνωστό από περιηγητές και ζωγράφους της εποχής αυτής, ήταν εντυπωσιακό αξιοθέατο για τους κατοίκους και τους επισκέπτες της πόλης. Την πρόσοψή του, ύψους περί τα 13 μ., αποτελούσε διώροφη κιονοστοιχία, με κορινθιακούς κίονες στο κατώτερο επίπεδο και πεσσούς στο ανώτερο. Οι τέσσερις πεσσοί, κοσμούνταν στις δύο κύριες όψεις τους με οκτώ ανάγλυφες μυθολογικές μορφές. Στην εσωτερική πλευρά εικονίζονταν μια Μαινάδα, ο Διόνυσος, η Αριάδνη και η Λήδα με τον κύκνο-Δία, ενώ στην εξωτερική, η Νίκη, η Αύρα, ένας Διόσκουρος και η αρπαγή του Γανυμήδη.

Ως τον 19ο αι. το μνημείο σωζόταν στην καρδιά της εβραϊκής συνοικίας Rogos, ενσωματωμένο στην αυλή ενός εμπόρου. Όπως αναφέρεται σε κείμενα περιηγητών, ο έμπορος αυτός αποσπούσε μικρά κομμάτια από το μνημείο και τα πουλούσε στους τουρίστες. Το 1864 ο Γάλλος παλαιογράφος Emmanuel Miller, με άδεια της οθωμανικής κυβέρνησης και παρά τη γενική αντίδραση του πληθυσμού της πόλης, αποξήλωσε το μνημείο, τεμαχίζοντάς το βίαια και μετέφερε στη Γαλλία τα γλυπτά, που εκτίθενται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου.

Το 1997 βρέθηκε στην οδό Ρογκότη θραύσμα ενός ακόμα πεσσού, που διασώζει τμήμα της κεφαλής και του φτερού μιας Νίκης και εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

Οι «Incantadas» και η εβραϊκή συνοικία Rogos

Το 1492 οι Εβραίοι της Ισπανίας (Σεφαραδίμ ή Σεφαραδίτες) υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα τους μέσα σε τρεις μήνες με διαταγή των καθολικών βασιλέων Φερδινάνδου και Ισαβέλλας, επειδή δεν προσχώρησαν στον χριστιανισμό. Τότε ο σουλτάνος Βαγιαζίτ Β΄ (1481-1512) έδωσε άδεια για την εγκατάσταση Εβραίων προσφύγων από την Ισπανία στη Θεσσαλονίκη. Στη συνέχεια ακολούθησαν και άλλα κύματα Εβραίων προσφύγων στην πόλη από την Ιταλία, Γαλλία, Πορτογαλία, Ρουμανία. Έτσι ιδρύθηκαν στην πόλη αρκετές εβραϊκές συνοικίες με τις συναγωγές τους. Σύμφωνα με περιηγητές στα μέσα του 18ου αιώνα, στη Θεσσαλονίκη των οθωμανικών χρόνων (1430-1912), ο αριθμός των Εβραίων της πόλης υπερέβαινε το άθροισμα των χριστιανών και των Τούρκων κατοίκων.

Στα μέσα του 17ου αιώνα δημιουργείται η εβραϊκή συνοικία Rogos ή Rogoz, που εκτεινόταν πάνω από την οδό Εγνατία και ως το ύψος της οδού Φιλίππου και από την οδό Αγίου Νικολάου ως την οδό Βενιζέλου, εγκλωβίζοντας το μνημείο των Μαγεμένων. Μία οδός στη συνοικία αυτή ήταν η οδός Suretler (ή Ειδώλων) που πήρε το όνομά της από τη στοά των Ειδώλων (Μαγεμένες), γεγονός που αποδεικνύει την εντύπωση που ασκούσε στον κόσμο το σημαντικό αυτό μνημειακό σύνολο της ρωμαϊκής Θεσσαλονίκης.

  ΔΕΘ